Puruṣa-Sūkta from the Mādhyandina Śukla Yajurveda Saṁhitā (31.1-16)
Puruṣa-Sūkta from the Ṛgveda Saṁhitā (10.90.1-16)
सहस्रशीर्षा पुरुषः सहस्राक्षः सहस्रपात् ।
स भूमिँ सर्वत स्पृत्वात्यतिष्ठद्दशाङ्गुलम् १
sahasraśīrṣā puruṣaḥ sahasrākṣaḥ sahasrapāt |
sa bhūmim̐ sarvata spṛtvātyatiṣṭhaddaśāṅgulam ||1||
sahasraśīrṣetisahasra
śīrṣā | puruṣaḥ | sahasrākṣa'itisahasra akṣaḥ | sahasrapāditisahasra pāt |
saḥ | bhūmim | sarvataḥ | spṛtvā | ati | atiṣṭhat | daśāṅgulamitidaśa aṅgulam ||31.1||
saḥ | bhūmim | sarvataḥ | spṛtvā | ati | atiṣṭhat | daśāṅgulamitidaśa aṅgulam ||31.1||
सहस्रशीर्षा पुरुषः सहस्राक्षः सहस्रपात् ।
स भूमिं विश्वतो वृत्वात्यतिष्ठद्दशाङ्गुलम् ॥१॥
स भूमिं विश्वतो वृत्वात्यतिष्ठद्दशाङ्गुलम् ॥१॥
sahasraśīrṣā
puruṣaḥ sahasrākṣaḥ sahasrapāt |
sa
bhūmiṁ viśvato vṛtvātyatiṣṭhaddaśāṅgulam
||1||
sahasra-śīrṣā
| puruṣaḥ | sahasra-akṣaḥ | sahasra-pāt |
saḥ | bhūmim | viśvataḥ | vṛtvā | ati | atiṣṭhat | daśa-aṅgulam ||10.90.1||
पुरुष एवेदँ सर्वँयद्भूतँयच्च भाव्यम् ।
उतामृतत्वस्येशानो यदन्नेनातिरोहति २
puruṣa evedam̐ sarvam̐Yadbhūtam̐Yacca bhāvyam |
utāmṛtatvasyeśāno Yadannenātirohati ||2||
saḥ | bhūmim | viśvataḥ | vṛtvā | ati | atiṣṭhat | daśa-aṅgulam ||10.90.1||
पुरुष एवेदँ सर्वँयद्भूतँयच्च भाव्यम् ।
उतामृतत्वस्येशानो यदन्नेनातिरोहति २
puruṣa evedam̐ sarvam̐Yadbhūtam̐Yacca bhāvyam |
utāmṛtatvasyeśāno Yadannenātirohati ||2||
puruṣaḥ
| eva | idam | sarvam | Yat | bhūtam | Yat | ca | bhāvyam |
uta | amṛtatvasyetyamṛta tvasya | īśānaḥ | Yat | annena | ati-rohati ||31.2||
पुरुष एवेदं सर्वं यद्भूतं यच्च भव्यम् ।
उतामृतत्वस्येशानो यदन्नेनातिरोहति ॥२॥
uta | amṛtatvasyetyamṛta tvasya | īśānaḥ | Yat | annena | ati-rohati ||31.2||
पुरुष एवेदं सर्वं यद्भूतं यच्च भव्यम् ।
उतामृतत्वस्येशानो यदन्नेनातिरोहति ॥२॥
puruṣa
evedaṁ sarvaṁ yadbhūtaṁ yacca bhavyam |
utāmṛtatvasyeśāno
yadannenātirohati ||2||
puruṣaḥ
| eva | idam | sarvam | Yat | bhūtam | Yat | ca | bhavyam |
uta | amṛta-tvasya | īśānaḥ | Yat | annena | ati-rohati ||10.90.2||
एतावानस्य महिमातो ज्यायाँश्च पूरुषः ।
पादोस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतन्दिवि ३
etāvānasya mahimāto jyāyām̐śca pūruṣaḥ |
pādosya viśvā bhūtāni tripādasyāmṛtandivi ||3||
uta | amṛta-tvasya | īśānaḥ | Yat | annena | ati-rohati ||10.90.2||
एतावानस्य महिमातो ज्यायाँश्च पूरुषः ।
पादोस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतन्दिवि ३
etāvānasya mahimāto jyāyām̐śca pūruṣaḥ |
pādosya viśvā bhūtāni tripādasyāmṛtandivi ||3||
etāvān
| asya | mahimā | ataḥ | jyāyān | ca | pūruṣaḥ | puruṣa'itipuruṣaḥ |
pādaḥ | asya | viśvā | bhūtāni | tripādititri pāt | asya | amṛtam | divi ||31.3||
pādaḥ | asya | viśvā | bhūtāni | tripādititri pāt | asya | amṛtam | divi ||31.3||
एतावानस्य महिमातो ज्यायाँश्च पूरुषः
।
पादोऽस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवि ॥३॥
पादोऽस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवि ॥३॥
etāvānasya
mahimāto jyāyām̐śca pūruṣaḥ |
pādo'sya
viśvā bhūtāni tripādasyāmṛtaṁ divi ||3||
etāvān
| asya | mahimā | ataḥ | jyāyān | ca | puruṣaḥ |
pādaḥ | asya | viśvā | bhūtāni | tri-pāt | asya | amṛtam | divi ||10.90.3||
त्रिपादूर्ध्वऽउदैत्पुरुषः पादोस्येहाभवत्पुनः ।
ततो विष्वङ्व्यक्रामत्साशनानशनेअभि ४
tripādūrdhva'udaitpuruṣaḥ pādosyehābhavatpunaḥ |
tato viṣvaṅvyakrāmatsāśanānaśane'abhi ||4||
pādaḥ | asya | viśvā | bhūtāni | tri-pāt | asya | amṛtam | divi ||10.90.3||
त्रिपादूर्ध्वऽउदैत्पुरुषः पादोस्येहाभवत्पुनः ।
ततो विष्वङ्व्यक्रामत्साशनानशनेअभि ४
tripādūrdhva'udaitpuruṣaḥ pādosyehābhavatpunaḥ |
tato viṣvaṅvyakrāmatsāśanānaśane'abhi ||4||
tripādititri
pāt | ūrdhva | ut | ait | puruṣaḥ | pādaḥ | asya | iha | abhavat | punaritipunaḥ
|
tataḥ | viṣvaṅ | vi | akrāmat | sāśanānaśane'itisāśanānaśane | abhi ||31.4||
त्रिपादूर्ध्व उदैत्पुरुषः पादोऽस्येहाभवत्पुनः ।
ततो विष्वङ्व्यक्रामत्साशनानशने अभि ॥४॥
tataḥ | viṣvaṅ | vi | akrāmat | sāśanānaśane'itisāśanānaśane | abhi ||31.4||
त्रिपादूर्ध्व उदैत्पुरुषः पादोऽस्येहाभवत्पुनः ।
ततो विष्वङ्व्यक्रामत्साशनानशने अभि ॥४॥
tripādūrdhva
udaitpuruṣaḥ pādo'syehābhavatpunaḥ |
tato
viṣvaṅvyakrāmatsāśanānaśane abhi ||4||
tri-pāt
| ūrdhva | ut | ait | puruṣaḥ | pādaḥ | asya | iha | abhavat | punariti |
tataḥ | viṣvaṅ | vi | akrāmat | sāśanānaśane iti | abhi ||10.90.4||
ततो विराडजायत विराजोऽअधि पूरुषः ।
स जातोऽत्यरिच्यत पश्चाद् भूमिमथो पुरः ५
tato virāḍajāyata virājo'adhi pūruṣaḥ |
sa jāto'atyaricyata paścādbhūmimatho puraḥ ||5||
tataḥ | viṣvaṅ | vi | akrāmat | sāśanānaśane iti | abhi ||10.90.4||
ततो विराडजायत विराजोऽअधि पूरुषः ।
स जातोऽत्यरिच्यत पश्चाद् भूमिमथो पुरः ५
tato virāḍajāyata virājo'adhi pūruṣaḥ |
sa jāto'atyaricyata paścādbhūmimatho puraḥ ||5||
tataḥ | virāḍitivi rāṭ | ajāyata | virāja'itivi rājaḥ |
adhi | pūruṣaḥ | puruṣa'itipuruṣaḥ |
saḥ | jātaḥ | ati | aricyata | paścāt | bhūmim | atho'ityatho | puraḥ ||31.5||
तस्माद्विराळजायत विराजो अधि पूरुषः ।
स जातो अत्यरिच्यत पश्चाद्भूमिमथो पुरः ॥५॥
saḥ | jātaḥ | ati | aricyata | paścāt | bhūmim | atho'ityatho | puraḥ ||31.5||
तस्माद्विराळजायत विराजो अधि पूरुषः ।
स जातो अत्यरिच्यत पश्चाद्भूमिमथो पुरः ॥५॥
tasmādvirāḻajāyata virājo adhi
pūruṣaḥ |
sa jāto
atyaricyata paścādbhūmimatho puraḥ ||5||
tasmāt | virāṭ | ajāyata | vi-rājaḥ | adhi | puruṣaḥ |
saḥ | jātaḥ | ati | aricyata | paścāt | bhūmim | atho iti | puraḥ ||10.90.5||
तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतः सम्भृतम्पृषदाज्यम् ।
पशूँस्ताँश्चक्रे वायव्यानारण्या ग्राम्याश्च ये ६
tasmādyajñātsarvahutaḥ sambhṛtampṛṣadājyam |
paśūm̐stām̐ścakre vāyavyānāraṇyā grāmyāśca Ye ||6||
saḥ | jātaḥ | ati | aricyata | paścāt | bhūmim | atho iti | puraḥ ||10.90.5||
तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतः सम्भृतम्पृषदाज्यम् ।
पशूँस्ताँश्चक्रे वायव्यानारण्या ग्राम्याश्च ये ६
tasmādyajñātsarvahutaḥ sambhṛtampṛṣadājyam |
paśūm̐stām̐ścakre vāyavyānāraṇyā grāmyāśca Ye ||6||
tasmāt
| Yajñāt | sarvahuta'itisarva hutaḥ | sambhṛtamitisam bhṛtam | pṛṣadājyamitipṛṣa
ājyam |
paśūn | tān | cakre | vāyavyān | āraṇyāḥ | grāmyāḥ | ca | Ye ||31.8||
तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतः सम्भृतं पृषदाज्यम् ।
पशून्ताँश्चक्रे वायव्यानारण्यान्ग्राम्याश्च ये ॥८॥
paśūn | tān | cakre | vāyavyān | āraṇyāḥ | grāmyāḥ | ca | Ye ||31.8||
तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतः सम्भृतं पृषदाज्यम् ।
पशून्ताँश्चक्रे वायव्यानारण्यान्ग्राम्याश्च ये ॥८॥
tasmādyajñātsarvahutaḥ
sambhṛtaṁ pṛṣadājyam |
paśūntām̐ścakre vāyavyānāraṇyāngrāmyāśca ye ||8||
tasmāt
| Yajñāt | sarva-hutaḥ | sam-bhṛtam | pṛṣat-ājyam |
paśūn | tān | cakre | vāyavyān | āraṇyān | grāmyāḥ | ca | Ye ||10.90.8||
तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतऽऋचः सामानि जज्ञिरे ।
छन्दाँसि जज्ञिरे तस्माद्यजुस्तस्मादजायत ७
tasmādyajñātsarvahuta'ṛcaḥ sāmāni jajñire |
chandām̐si jajñire tasmādyajustasmādajāyata ||7||
paśūn | tān | cakre | vāyavyān | āraṇyān | grāmyāḥ | ca | Ye ||10.90.8||
तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतऽऋचः सामानि जज्ञिरे ।
छन्दाँसि जज्ञिरे तस्माद्यजुस्तस्मादजायत ७
tasmādyajñātsarvahuta'ṛcaḥ sāmāni jajñire |
chandām̐si jajñire tasmādyajustasmādajāyata ||7||
(tasmāt | Yajñāt
| sarvahuta'itisarva hutaḥ) | ṛcaḥ | sāmāni | jajñire
|
chandām̐si | jajñire | tasmāt | Yajuḥ | tasmāt | ajāyata ||31.7||
तस्माद्यज्ञात्सर्वहुत ऋचः सामानि जज्ञिरे ।
छन्दांसि जज्ञिरे तस्माद्यजुस्तस्मादजायत ॥९॥
chandām̐si | jajñire | tasmāt | Yajuḥ | tasmāt | ajāyata ||31.7||
तस्माद्यज्ञात्सर्वहुत ऋचः सामानि जज्ञिरे ।
छन्दांसि जज्ञिरे तस्माद्यजुस्तस्मादजायत ॥९॥
tasmādyajñātsarvahuta
ṛcaḥ sāmāni jajñire |
chandāṁsi
jajñire tasmādyajustasmādajāyata ||9||
tasmāt
| Yajñāt | sarva-hutaḥ | ṛcaḥ | sāmāni | jajñire |
chandāṁsi | jajñire | tasmāt | Yajuḥ | tasmāt | ajāyata ||10.90.9||
तस्मादश्वाऽअजायन्त ये के चोभयादतः ।
गावो ह जज्ञिरे तस्मात्तस्माज्जाताऽअजावयः ८
tasmādaśvā'ajāyanta Ye ke cobhayādataḥ |
gāvo ha jajñire tasmāttasmājjātā'ajāvayaḥ ||8||
chandāṁsi | jajñire | tasmāt | Yajuḥ | tasmāt | ajāyata ||10.90.9||
तस्मादश्वाऽअजायन्त ये के चोभयादतः ।
गावो ह जज्ञिरे तस्मात्तस्माज्जाताऽअजावयः ८
tasmādaśvā'ajāyanta Ye ke cobhayādataḥ |
gāvo ha jajñire tasmāttasmājjātā'ajāvayaḥ ||8||
tasmāt
| aśvāḥ | ajāyanta | Ye | ke | ca | ubhayādataḥ | ubhayadata'ityubhaya dataḥ |
gāvaḥ | ha | jajñire | tasmāt | tasmāt | jātāḥ | ajāvayaḥ ||31.8||
तस्मादश्वा अजायन्त ये के चोभयादतः ।
गावो ह जज्ञिरे तस्मात्तस्माज्जाता अजावयः ॥१०॥
gāvaḥ | ha | jajñire | tasmāt | tasmāt | jātāḥ | ajāvayaḥ ||31.8||
तस्मादश्वा अजायन्त ये के चोभयादतः ।
गावो ह जज्ञिरे तस्मात्तस्माज्जाता अजावयः ॥१०॥
tasmādaśvā
ajāyanta ye ke cobhayādataḥ |
gāvo
ha jajñire tasmāttasmājjātā ajāvayaḥ
||10||
tasmāt
| aśvāḥ | ajāyanta | Ye | ke | ca | ubhayādataḥ |
gāvaḥ | ha | jajñire | tasmāt | tasmāt | jātāḥ | ajāvayaḥ ||10.90.10||
तँयज्ञम्बर्हिषि प्रौक्षन्पुरुषञ्जातमग्रतः ।
तेन देवाऽअयजन्त साध्याऽऋषयश्च ये ९
tam̐Yajñambarhiṣi praukṣanpuruṣañjātamagrataḥ |
tena devā'ayajanta sādhyā'ṛṣayaśca Ye ||9||
gāvaḥ | ha | jajñire | tasmāt | tasmāt | jātāḥ | ajāvayaḥ ||10.90.10||
तँयज्ञम्बर्हिषि प्रौक्षन्पुरुषञ्जातमग्रतः ।
तेन देवाऽअयजन्त साध्याऽऋषयश्च ये ९
tam̐Yajñambarhiṣi praukṣanpuruṣañjātamagrataḥ |
tena devā'ayajanta sādhyā'ṛṣayaśca Ye ||9||
tam | Yajñam
| barhiṣi | pra | aukṣan | puruṣam | jātam | agrataḥ
|
tena | devāḥ | ayajanta | sādhyāḥ | ṛṣayaḥ | ca | Ye ||31.9||
तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन्पुरुषं जातमग्रतः ।
तेन देवा अयजन्त साध्या ऋषयश्च ये ॥७॥
tena | devāḥ | ayajanta | sādhyāḥ | ṛṣayaḥ | ca | Ye ||31.9||
तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन्पुरुषं जातमग्रतः ।
तेन देवा अयजन्त साध्या ऋषयश्च ये ॥७॥
taṁ yajñaṁ
barhiṣi praukṣanpuruṣaṁ jātamagrataḥ |
tena devā
ayajanta sādhyā ṛṣayaśca ye ||7||
tam
| Yajñam | barhiṣi | pra | aukṣan | puruṣam | jātam | agrataḥ |
tena | devāḥ | ayajanta | sādhyāḥ | ṛṣayaḥ | ca | Ye ||10.90.7||
यत्पुरुषँव्यदधुः कतिधा व्यकल्पयन् ।
मुखङ्किमस्यासीत्किम्बाहू किमूरू पादाऽउच्येते १०
Yatpuruṣam̐vyadadhuḥ katidhā vyakalpayan |
mukhaṅkimasyāsītkimbāhū kimūrū pādā'ucyete ||10||
tena | devāḥ | ayajanta | sādhyāḥ | ṛṣayaḥ | ca | Ye ||10.90.7||
यत्पुरुषँव्यदधुः कतिधा व्यकल्पयन् ।
मुखङ्किमस्यासीत्किम्बाहू किमूरू पादाऽउच्येते १०
Yatpuruṣam̐vyadadhuḥ katidhā vyakalpayan |
mukhaṅkimasyāsītkimbāhū kimūrū pādā'ucyete ||10||
yat
| puruṣam | vi | adadhuḥ | katidhā | vi | akalpayan |
mukham | kim | asya | āsīt | (kim) | bāhū'itibāhū | (kim) | ūrū'ityūrū | pādau | ucyete'ityucyete ||31.10||
यत्पुरुषं व्यदधुः कतिधा व्यकल्पयन् ।
मुखं किमस्य कौ बाहू का ऊरू पादा उच्येते ॥११॥
mukham | kim | asya | āsīt | (kim) | bāhū'itibāhū | (kim) | ūrū'ityūrū | pādau | ucyete'ityucyete ||31.10||
यत्पुरुषं व्यदधुः कतिधा व्यकल्पयन् ।
मुखं किमस्य कौ बाहू का ऊरू पादा उच्येते ॥११॥
yatpuruṣaṁ
vyadadhuḥ katidhā vyakalpayan |
mukhaṁ
kimasya kau bāhū kā ūrū pādā ucyete
||11||
yat
| puruṣam | vi | adadhuḥ | katidhā | vi | akalpayan |
mukham | kim | asya | kau | bāhū iti | kau | ūrū iti | pādau | ucyete iti ||10.90.11||
ब्राह्मणोस्य मुखमासीद्बाहू राजन्यः कृतः ।
ऊरू तदस्य यद्वैश्यः पद्भ्याँ शूद्रोऽअजायत ११
brāhmaṇosya mukhamāsīdbāhū rājanyaḥ kṛtaḥ |
ūrū tadasya Yadvaiśyaḥ padbhyām̐ śūdro'ajāyata ||11||
mukham | kim | asya | kau | bāhū iti | kau | ūrū iti | pādau | ucyete iti ||10.90.11||
ब्राह्मणोस्य मुखमासीद्बाहू राजन्यः कृतः ।
ऊरू तदस्य यद्वैश्यः पद्भ्याँ शूद्रोऽअजायत ११
brāhmaṇosya mukhamāsīdbāhū rājanyaḥ kṛtaḥ |
ūrū tadasya Yadvaiśyaḥ padbhyām̐ śūdro'ajāyata ||11||
brāhmaṇaḥ
| asya | mukham | āsīt | bāhū'itibāhū | rājanyaḥ | kṛtaḥ |
ūrū'ityūrū | tat | asya | Yat | vaiśyaḥ | padbhyāmitipat bhyām | śūdraḥ | ajāyata ||31.11||
ब्राह्मणोऽस्य मुखमासीद्बाहू राजन्यः कृतः ।
ऊरू तदस्य यद्वैश्यः पद्भ्यां शूद्रो अजायत ॥१२॥
ūrū'ityūrū | tat | asya | Yat | vaiśyaḥ | padbhyāmitipat bhyām | śūdraḥ | ajāyata ||31.11||
ब्राह्मणोऽस्य मुखमासीद्बाहू राजन्यः कृतः ।
ऊरू तदस्य यद्वैश्यः पद्भ्यां शूद्रो अजायत ॥१२॥
brāhmaṇo'sya
mukhamāsīdbāhū rājanyaḥ kṛtaḥ |
ūrū
tadasya yadvaiśyaḥ padbhyāṁ śūdro ajāyata
||12||
brāhmaṇaḥ
| asya | mukham | āsīt | bāhū iti | rājanyaḥ | kṛtaḥ |
ūrū iti | tat | asya | Yat | vaiśyaḥ | pat-bhyām | śūdraḥ | ajāyata ||10.90.12||
चन्द्रमा मनसो जातश्चक्षोः सूर्योऽअजायत ।
श्रोत्राद्वायुश्च प्राणश्च मुखादग्निरजायत १२
candramā manaso jātaścakṣoḥ sūrYo'ajāyata |
śrotrādvāyuśca prāṇaśca mukhādagnirajāyata ||12||
ūrū iti | tat | asya | Yat | vaiśyaḥ | pat-bhyām | śūdraḥ | ajāyata ||10.90.12||
चन्द्रमा मनसो जातश्चक्षोः सूर्योऽअजायत ।
श्रोत्राद्वायुश्च प्राणश्च मुखादग्निरजायत १२
candramā manaso jātaścakṣoḥ sūrYo'ajāyata |
śrotrādvāyuśca prāṇaśca mukhādagnirajāyata ||12||
candramā
| manasaḥ | jātaḥ | cakṣoḥ | sūryaḥ | ajāyata |
śrotrāt | vāyuḥ | ca | prāṇaḥ | ca | mukhāt | agniḥ | ajāyata ||31.12||
śrotrāt | vāyuḥ | ca | prāṇaḥ | ca | mukhāt | agniḥ | ajāyata ||31.12||
चन्द्रमा मनसो जातश्चक्षोः सूर्यो अजायत ।
मुखादिन्द्रश्चाग्निश्च प्राणाद्वायुरजायत ॥१३॥
मुखादिन्द्रश्चाग्निश्च प्राणाद्वायुरजायत ॥१३॥
candramā
manaso jātaścakṣoḥ sūryo ajāyata |
mukhādindraścāgniśca
prāṇādvāyurajāyata ||13||
candramā
| manasaḥ | jātaḥ | cakṣoḥ | sūryaḥ | ajāyata |
mukhāt | indraḥ | ca | agniḥ | ca | prāṇāt | vāyuḥ | ajāyata ||10.90.13||
नाभ्याऽआसीदन्तरिक्षँ शीर्ष्णो द्यौः समवर्तत ।
पद्भ्याम्भूमिर्दिशः श्रोत्रात्तथा लोका२ँ॥ऽअकल्पयन् १३
nābhyā'āsīdantarikṣam̐ śīrṣṇo dyauḥ samavartata |
padbhyāmbhūmirdiśaḥ śrotrāttathā lokā2m̐//'akalpayan ||13||
mukhāt | indraḥ | ca | agniḥ | ca | prāṇāt | vāyuḥ | ajāyata ||10.90.13||
नाभ्याऽआसीदन्तरिक्षँ शीर्ष्णो द्यौः समवर्तत ।
पद्भ्याम्भूमिर्दिशः श्रोत्रात्तथा लोका२ँ॥ऽअकल्पयन् १३
nābhyā'āsīdantarikṣam̐ śīrṣṇo dyauḥ samavartata |
padbhyāmbhūmirdiśaḥ śrotrāttathā lokā2m̐//'akalpayan ||13||
nābhyāḥ |
āsīt | antarikṣam | śīrṣṇaḥ | dyauḥ | sam | avartata |
padbhyāmitipat bhyām | bhūmiḥ | diśaḥ | śrotrāt | tathā | lokān | akalpayan ||31.13||
नाभ्या आसीदन्तरिक्षं शीर्ष्णो द्यौः समवर्तत ।
पद्भ्यां भूमिर्दिशः श्रोत्रात्तथा लोकाँ अकल्पयन् ॥१४॥
padbhyāmitipat bhyām | bhūmiḥ | diśaḥ | śrotrāt | tathā | lokān | akalpayan ||31.13||
नाभ्या आसीदन्तरिक्षं शीर्ष्णो द्यौः समवर्तत ।
पद्भ्यां भूमिर्दिशः श्रोत्रात्तथा लोकाँ अकल्पयन् ॥१४॥
nābhyā
āsīdantarikṣaṁ śīrṣṇo dyauḥ samavartata
|
padbhyāṁ
bhūmirdiśaḥ śrotrāttathā lokām̐ akalpayan
||14||
nābhyāḥ |
āsīt | antarikṣam | śīrṣṇaḥ | dyauḥ | sam | avartata |
pat-bhyām | bhūmiḥ | diśaḥ | śrotrāt | tathā | lokān | akalpayan ||10.90.14||
vasantaḥ | asya | āsīt | ājyam | grīṣmaḥ | idmaḥ | śarat | haviḥ ||10.90.6||
सप्तास्यासन्परिधयस्त्रिः सप्त समिधः कृताः ।
देवा यद्यज्ञन्तन्वानाऽअबध्नन्पुरुषम्पशुम् १५
saptāsyāsanparidhayastriḥ sapta samidhaḥ kṛtāḥ |
devā Yadyajñantanvānā'abadhnanpuruṣampaśum ||15||
pat-bhyām | bhūmiḥ | diśaḥ | śrotrāt | tathā | lokān | akalpayan ||10.90.14||
यत्पुरुषेण हविषा देवा यज्ञमतन्वत ।
वसन्तोस्यासीदाज्यङ्ग्रीष्मऽइध्मः शरद्धविः १४
Yatpuruṣeṇa haviṣā devā Yajñamatanvata |
vasantosyāsīdājyaṅgrīṣma'idhmaḥ śaraddhaviḥ ||14||
वसन्तोस्यासीदाज्यङ्ग्रीष्मऽइध्मः शरद्धविः १४
Yatpuruṣeṇa haviṣā devā Yajñamatanvata |
vasantosyāsīdājyaṅgrīṣma'idhmaḥ śaraddhaviḥ ||14||
yat
| puruṣeṇa | haviṣā | devāḥ | Yajñam | atanvata |
vasantaḥ | asya | āsīt | ājyam | grīṣmaḥ | idmaḥ | śarat | haviḥ ||31.14||
यत्पुरुषेण हविषा देवा यज्ञमतन्वत ।
वसन्तो अस्यासीदाज्यं ग्रीष्म इध्मः शरद्धविः ॥६॥
vasantaḥ | asya | āsīt | ājyam | grīṣmaḥ | idmaḥ | śarat | haviḥ ||31.14||
यत्पुरुषेण हविषा देवा यज्ञमतन्वत ।
वसन्तो अस्यासीदाज्यं ग्रीष्म इध्मः शरद्धविः ॥६॥
yatpuruṣeṇa
haviṣā devā yajñamatanvata |
vasanto
asyāsīdājyaṁ
grīṣma idhmaḥ śaraddhaviḥ ||6||
yat | puruṣeṇa | haviṣā |
devāḥ | Yajñam | atanvata |vasantaḥ | asya | āsīt | ājyam | grīṣmaḥ | idmaḥ | śarat | haviḥ ||10.90.6||
सप्तास्यासन्परिधयस्त्रिः सप्त समिधः कृताः ।
देवा यद्यज्ञन्तन्वानाऽअबध्नन्पुरुषम्पशुम् १५
saptāsyāsanparidhayastriḥ sapta samidhaḥ kṛtāḥ |
devā Yadyajñantanvānā'abadhnanpuruṣampaśum ||15||
sapta
| asya | āsan | paridhaya'itipari dhayaḥ | triḥ | sapta | samidha'itisam idhaḥ
| kṛtāḥ |
devāḥ | Yat | Yajñam | tanvānāḥ | abadhnan | puruṣam | paśum ||31.15||
सप्तास्यासन्परिधयस्त्रिः सप्त समिधः कृताः ।
देवा यद्यज्ञं तन्वाना अबध्नन्पुरुषं पशुम् ॥१५॥
devāḥ | Yat | Yajñam | tanvānāḥ | abadhnan | puruṣam | paśum ||31.15||
सप्तास्यासन्परिधयस्त्रिः सप्त समिधः कृताः ।
देवा यद्यज्ञं तन्वाना अबध्नन्पुरुषं पशुम् ॥१५॥
saptāsyāsanparidhayastriḥ
sapta samidhaḥ kṛtāḥ |
devā
yadyajñaṁ tanvānā abadhnanpuruṣaṁ paśum
||15||
sapta
| asya | āsan | pari-dhayaḥ | triḥ | sapta | sam-idhaḥ | kṛtāḥ |
devāḥ | Yat | Yajñam | tanvānāḥ | abadhnan | puruṣam | paśum ||10.90.15||
यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तानि धर्माणि प्रथमान्यासन् ।
ते ह नाकम्महिमानः सचन्त यत्र पूर्वे साध्याः सन्ति देवाः १६
Yajñena Yajñamayajanta devāstāni dharmāṇi prathamānyāsan |
te ha nākammahimānaḥ sacanta Yatra pūrve sādhyāḥ santi devāḥ ||16||
devāḥ | Yat | Yajñam | tanvānāḥ | abadhnan | puruṣam | paśum ||10.90.15||
यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तानि धर्माणि प्रथमान्यासन् ।
ते ह नाकम्महिमानः सचन्त यत्र पूर्वे साध्याः सन्ति देवाः १६
Yajñena Yajñamayajanta devāstāni dharmāṇi prathamānyāsan |
te ha nākammahimānaḥ sacanta Yatra pūrve sādhyāḥ santi devāḥ ||16||
yajñena
| Yajñam | ayajanta | devāḥ | tāni | dharmāṇi | prathamāni | āsan |
te | ha | nākam | mahimānaḥ | sacanta | Yatra | pūrve | sādhyāḥ | santi | devāḥ ||31.16||
te | ha | nākam | mahimānaḥ | sacanta | Yatra | pūrve | sādhyāḥ | santi | devāḥ ||31.16||
यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तानि धर्माणि प्रथमान्यासन् ।
ते ह नाकं महिमानः सचन्त यत्र पूर्वे साध्याः सन्ति देवाः ॥१६॥
ते ह नाकं महिमानः सचन्त यत्र पूर्वे साध्याः सन्ति देवाः ॥१६॥
yajñena
yajñamayajanta devāstāni dharmāṇi prathamānyāsan |
te
ha nākaṁ mahimānaḥ sacanta yatra pūrve sādhyāḥ santi devāḥ ||16||
yajñena
| Yajñam | ayajanta | devāḥ | tāni | dharmāṇi | prathamāni | āsan |
te | ha | nākam | mahimānaḥ | sacanta | Yatra | pūrve | sādhyāḥ | santi | devāḥ ||10.90.16||
te | ha | nākam | mahimānaḥ | sacanta | Yatra | pūrve | sādhyāḥ | santi | devāḥ ||10.90.16||
Pronunciation of the Mādhyandina Puruṣa Sūkta:
Retroflex ṣ is pronounced as kh except in the conjunctions kṣ, ṣṭ, ṣṭh and ṣṇ
The anusvāra m̐ before r, ś, ṣ, s and h is pronounced as gum.
The Y after r is ponounced as j.
Between r and (ś, ṣ, s, h) a vowel is inserted (svarabhakti)
The anusvāra m̐ before r, ś, ṣ, s and h is pronounced as gum.
The Y after r is ponounced as j.
Between r and (ś, ṣ, s, h) a vowel is inserted (svarabhakti)
Visarga (ḥ) is pronounced as ha, hi, hu, he or ho according
to the previous vowel.
Examples:
puruṣa evedam̐ sarvam > purukha evedagum sarvam (31.2)
sūrYo'ajāyata > sūrjo'ajāyata (31.12)
sahasraśīrṣā > sahasraśīrikhā (31.1); barhiṣi > barehikhi (31.9)
puruṣa evedam̐ sarvam > purukha evedagum sarvam (31.2)
sūrYo'ajāyata > sūrjo'ajāyata (31.12)
sahasraśīrṣā > sahasraśīrikhā (31.1); barhiṣi > barehikhi (31.9)
puraḥ > puraha (31.5);
śaraddhaviḥ > śaraddhavihi (31.14)
dyauḥ > dyauhu (31.13); jātaścakṣoḥ >
jātaścakṣoho (31.12)
Text with Audio:
http://detlef108.blogspot.de/2017/08/purusha-sukta-madhyandina.html
Text with Audio:
http://detlef108.blogspot.de/2017/08/purusha-sukta-madhyandina.html
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen